Бакбаева А Н — Кемел Ақышов – қазақ археологиясының алтын діңгегі

     Қазақ археология ғылымының тарихында ерекше орны бар ғалымдардың бірі – академик, тарих ғылымдарының докторы Кемел Ақышұлы Ақышов (1924–2003). Ол Қазақстан аумағындағы көне өркениеттердің мәдениеті мен тарихын зерттеп, әлемдік ғылымға өлшеусіз үлес қосты.

 Өмір жолы мен ғылымға келуі

     Кемел Ақышов 1924 жылы Қостанай облысының Жангелді ауданында дүниеге келді. Ұлы Отан соғысына қатысып, елге оралғаннан кейін Қазақ мемлекеттік университетінің тарих факультетінде білім алды. 1950-жылдары ол Қазақстан Ғылым академиясы жанындағы Тарих, археология және этнография институтында еңбек жолын бастады. Осы кезден бастап өмірін түгел археологияға арнады.

 Есік қорғаны және «Алтын адам»

    1969–1970 жылдары Жетісу жеріндегі Есік қорғанынан табылған сақ көсемінің алтын киімді бейнесі – Ақышов есімін әлемдік деңгейге шығарған ғылыми жаңалық. Ғалымның жетекшілігімен ашылған бұл олжа Қазақстанның көне дәуір мәдениетінің биік деңгейін дәлелдеп берді. «Алтын адам» бүгінде ел тәуелсіздігінің рәмізіне айналды.

Ақышов бұл жөнінде: «Есік қорғанынан табылған жәдігер – қазақ халқының түп тамыры тереңде жатқанын, сақ өркениетінің ұлан-ғайыр мәдениетін көрсететін теңдессіз мұра» деп атап өткен болатын.

 Ортағасырлық қалаларға сапар:

      Археологтың еңбегі тек сақ дәуірімен шектелмейді. Ол Отырар, Сауран, Сарайшық, Бозоқ қалаларына қазба жүргізіп, Қазақстанның ортағасырлық тарихын жаңаша пайымдауға жол ашты. Әсіресе, Бозоқ қалашығы (Астана маңында) – түркі өркениетінің орталығы болғанын дәлелдейтін құнды ескерткіш ретінде танылды.

 Ғылыми мұрасы:

       Кемел Ақышов – 200-ден астам ғылыми еңбектің, соның ішінде іргелі монографиялардың авторы. Оның «Древнее искусство Казахстана» (1970), «Искусство и мифология саков» (1984), «Искусство кочевников Казахстана и Средней Азии» (1986), «Отырар» (1990) еңбектері археология ғылымында жоғары бағаланады. Ғалымның еңбектері арқылы қазақ археологиясы тек ғылыми ортада ғана емес, халықаралық деңгейде де танылды. Оның жетекшілігімен дайындалған экспозициялар мен көрмелер Қазақстанды әлемге танытты.

 Халыққа жақын ғалым

    Ақышов тек ғалым ғана емес, үлкен публицист те болды. Ол ғылыми жаңалықтарын көпшілікке түсінікті тілмен жеткізіп, халық санасына археологияны жақындата білді. Оның мақалалары республикалық баспасөзде жиі жарияланып, жастардың ғылымға қызығушылығын арттырды.

 Қорытынды:

   Кемел Ақышұлы Ақышов – ұлттық ғылым тарихында өшпес із қалдырған тұлға. Оның зерттеулері қазақ халқының ежелгі тамырын, мәдени мұрасын айқындап, елдік сананың жаңғыруына зор ықпал етті. Бүгінде ғалым еңбектері жас буынға тәуелсіздік рухын сіңіретін асыл қазына.

 Пайдаланылған дереккөздер:

 1.     Ақышов К.А. Древнее искусство Казахстана. – Алматы: Ғылым, 1970.

2.     Ақышов К.А. Искусство и мифология саков. – Москва: Искусство, 1984.

3.     Ақышов К.А. Искусство кочевников Казахстана и Средней Азии. – Алма-Ата: Өнер, 1986.

4.     Ақышов К.А. Отырар. – Алматы: Қазақстан, 1990.

5.     Марғұлан Ә.Х., Ақышев К.А., Байпақов К.М. Қазақстан археологиясы. Алматы: Ғылым, 1996.

                           Экспозициялық көрмемен қамтамасыз ету бөлімінің меңгерушісі Бакбаева Альфия Нұрланқызы