Қалалық училищенің, кез-келген оқу орнының сияқты, өзінің ішкі өмірі болды. Бұл көбінесе мұғалімдер мен оқушылардың қарым-қатынасына, сонымен қатар қалалық оқиғаларға да байланысты болды. Мұражай құжаттарынан белгілі 1886 жылы училищеде тек 4 оқытушы болды, училищені ұстауға 2419 рубль 72 тиын жұмсаллды. Сол жылы Қалалық Думаның отырысында халық мектептерінің инспекторы қалалық мектепте гимнастика мен ән айтуды оқытқысы келетін адамдарды марапаттау үшін 150 рубль бөлуді ұсынды. Бірақ ұсыныс қалалық қаражаттың жоқтығынан болашақ уақытқа дейін ашық қалды. Содан кейін, осы лауазымдарға үміткерлер табылды. Біздің әйгілі жерлесіміз, жазушы Ефим Пермитин сол мектептің түлегі болған және ол өз кітаптарында мұғалімдер туралы қызықты жазбалар қалдырған.
1911 жылы ән мұғалімінің қатысуымен бір оқиға орын алды. Александр Александрович Козлов жас, білімді және қала тұрғындарының ойынша біраз қызық адам болса керек. Бойы кішкентай, қимылы жылдам. Оның шашы ұзын, иығына дейін келген және қытайлықтардыкі сияқты жұқа, иегінен төмен түсетін мұрты болған. Сабақ кезінде ол оқушыларға діни қызметкерлердің өмірінен әзілдер айтып, әрқашан өзі бірінші болып күлетін мыс. Мектептің жаңа инспекторы тағайындалуына орай барлығы таңертеңгі намазға жиналған кезде ән пәнінің мұғалімі басының шашын түгел қырып тастап, мұрты, қасы мен кірпіктерін тып-типыл алып тастаған күйі келіп, әркімді таңдандырса керек.
Хорды басқаратын регент ретінде Козлов алға шығып, жаңадан тағайындалған инспектор Григорий Евграфович Псаревтің қасына барды. Камертонды сермеп қап, ол байқаусызда иконаға қараған инспектордың қолына тиді. Толық денелі Псарев регентке қарап, лезде аузын ашып шошып калған күйге түскен. Оның крест белгісіне енгізілген шымшу сияқты бүктелген қолы жарты жолда қатып қалды, үрейге толы көздері шегінен шыққандай болды. Инспектордың бұл абдырап қалған түрі де, Козловтың ерекше дөңгелек, жылтыраған таз басы да күлкілі болып көрінгені соншалықты, бес жүз оқушының барлығы, мұғалімдер мен тіпті Құдай Заңының қатал оқытушысы Дагаев та қалалық мектептің қабырғалары бұдан бұрын естімеген күлкінің басын көтерді .
Александр Александрович аспанға ұшып кететін құс сияқты қолын күлкілі сермеп жүріп, үзілді-кесілді сөйледі. Ол ән айтқанды жақсы көргенмен, дауысы жоқ еді, ал скрипкасын қолынан татстаған емес. Қалай дегенмен, ол скрипкада да нашар ойнады. Инспекторге, жергілікті басшыларға мінез крсетіп, өзі кішкентай бойлы, қимылы шапшаң болғаны үшін мұғалімге «Құйрықсыз Торғай» лақап аты мықтап бекінген болатын. Тек ұлдар оқығандықтан, мұнда лақап ат қоюсыз, әзілсіз болар ма еді?
Оқушылар заң шығарушы Александр Павлович Сосуновқа үлкен құрметпен және жылы сезіммен қарады. Мейірімді, ашуланбайтын, өте белсенді, жақсы уағызшы – ол туралы тек осылай ғана айтатын. Ол көптеген студенттерге көмектесті. Мысалы, оның арқасында ғана Петр Столбов қалалық мектепті бітірді. Петр Столбов училищеге 1886 жылы оқуға түсті. Үшінші сыныпта оқу ақысы көтерілді, әкесі оны мектептен алып, етік шеберлігіне оқуға жіберді. Қайғыдан жігіт қашып, шіркеуге мәңгі құлшылыққа кетуге шешім қабылдады. А. Сосунов оны қашудан бас тартқызып, мектепке оралуға көмектесті. Оған оқулықтар тауып беріп (оқулықтар да тегін болған жоқ), оқу ақысымен де көмектесті. Петр Филиппович Столбов училищені ойдағыдай бітіріп, кейіннен қалада өте танымал адам болды.
1899 жылы оқушылар Собор аллеясының (Қ.Қайсенов көшесі) және Андреевская көшесінің бұрышын қоқыстан тазартады деген шартпен қалалық училище үшін аула мен бақша ашуға арналған аумақ бөлінді. Оқушылар бақшада жұмыс істеді. 1900 жылы училищеде ағаш шеберханалары ашылды, онда оқушылар да жұмыс істеді. Тілек білдірушілер тіпті мұғалімнің бақылауымен ақша таба алды.
Көптеген жылдар бойы тарих, география және орыс тілін Клавдий Михайлович Попов оқытты. Қалада ол туралы көп нәрсе айтылды. Оның сыртқы келбеті мен өмір салтынан бастап бәрі ерекше болды.
Бет-пішіні жұқа, қоңыр жүзді, тау тұрғыны тәрізді жіңішке келген болатын. Ол тек қара түсте киім киіп, қалпақшасынан бастап жылтыр лак етік пен лайк қолғаптарына дейін тек қара жамылып, ол қатты аязда да солай жұқа жүрді. Мұғалімнің міндетті формасының орнына, яғни, алтын түймелері бар қара көк пальто және кокардты бар қалпақ кимей, ол алғаш рет училещеге келген кезде атласпен қапталған түймелері бар тамаша қара матадан тігілген сюртук пен кәдімгі зайырлы қалпақша киіп келді. Тіпті халық мектептерінің қорқынышты инспекторы Н. В. Тузиков оны костюм тұрғысынан көндіре алмады.
Оқушылармен қарым-қатынаста ол әрқашан бірқалыпты болды, ешкімді бөлген жоқ. Бірақ сабақта ол әлсіз оқушыларды ерекше назарда ұстады.
Поповтың білімінің кеңдігі мен тереңдігі туралы да құрметпен айтылды. Олар оның газеттер мен журналдардың орасан үйіндісін алатынына таң қалатын, ал қалған мұғалімдер сирек жағдайда тек "Нива" немесе танымал "Білім хабаршысын" ғана жаздырып алатын. Попов шарап ішпей»тін, карта ойнамайтын, бойдақ болды, әйел затына көңіл бөлген жоқ , оның бұл мінезі провинциялық қаладағы тұрғындарды әбден таң қалдыратын. Пермитин «Алексей Рокотовтың өмірі» романында ол туралы өзінің кейіпкерінің атынан таңғажайып сөздер жазады: «....Клавдий Михайлович!»
Ол оны бәрін білетін мұғалімнің үлгісі ретінде, ерік-жігерлі, айбатты, еш нәрседен қорықпайтын және шындық үшін күресетін адам ретінде мәңгі есте сақтап қалған.... Көкжиегі кең, педагогикалық қабілеттері зор бола тұра, оның тағы бір керемет қасиеті болды – адамға деген сенім. Ол әр баланың дарынды бола алатына сенген және мұғалімнің қасиетті міндеті – ол ең жалқау, немқұрайлы шәкірттің де бойында оның шығармашылық бастамасын ояту деп білді. Тек әрдайым есте бір нәрсені есте ұстаған жөн - сіздің алдыңызда жалұаулар мен адамның шыдамы төзгісіз бұзақылар емес, болашақ атақты инженерлер, музыканттар, ғалымдар, жазушылар отыр. Өйткені, барлық ұлы адамдар бір кездері қарапайым мектеп партасында отырды. Бірақ табиғатынан әлсіз кішкентай адамның жүрегіне тек мұғалім ғана жақсы адамның жанын дарыта алады. Мұғалім оқушыға өзінің табиғатына қызығушылық танытатын суретші ретінде қарауы керек: тынымсыз іздеу арқылы оқушы бойындағы терең жасырынған рухани өмірді болжай алу – бұл адамның табиғи болмысы». Нағыз мұғалім осындай болуы керек!
Ұлдар мұғалімдерінің мінез-құлқына тән әдеттерді өз әзілдерінде жиі қолданып жүретін. Олар Григорий Евграфович Псаревке ерекше көзқараспен қарады. Қалың қасты, бет-әлпеті кең және төртбұрышты болып келген мықты дене-бітімімен ол оларға Крылов атасын еске түсірді. Дегенен, ол ақылды, әрі мейірімді болды - мұны бәрі айтатын. Бірақ кейде (әсіресе карта ойнынан кейін үлкен қаражат жоғалтқаннан соң) ашуланшақ және қызу қандылыққа бой алдыратын. Бұл кезде әр нәрсе, кафедра үстіндегі шаң, дұрыс ұшталмаған мел – оның ашуын туғызатын. Көбінесе бұл келесі көрініске ұласатын: Псарев есің білмей, әрдайым бірінші партада отырған кезекшіні иығынан ұстап, оны партамен бірге тақтаға немесе мінберге сүйреп апаратын. Қарт мұғалімнің күші аю айбарынан асып түспейтін!
Бірде бітіру сыныбының бұзақылары мұғаліммен күш өлшеуге шешім қабылдайды. Кезекші Саша Неделько мұғалімнің ашуын әдейі тудырып, Псарев кезекшіні ұстап алып оны партасымен бірге мінбеге қарай сүйрей берген кезде, Сашаның екінші партада отырған көршілері екі алыптай жігіт ағайынды Ефремовтар партаны ұстауға тырысып, партаның атынан ұстап алды. Бірақ бұл көмектеспеді! Мұғалім төрт оқушысы бар екі партаны мінберге сүйреп апарды. Кенеттен Сашаның жейдесінің жеңі жарылып кетті, ал Псарев мінберге қарай ұшып кетті, ол денесімен мінберді тұғырынан қағып, еденге құлатты. Сынып үнсіз қатып қалды! Барлығы мұғалімнің осы уақытта есің жиа алмай отырғанын бірден түсінді. Саша мен Гоша Ефремов оған жүгіріп барып, тұруға көмектесіп, орындыққа отырғызды, мінберді орнына қойды.
Есін жиған Псарев Сашаның жейдесінің жеңін беріп: «Жең болғаны жақсы, әйтпесе қолыңды да жұлып алар едім...», - деді. Содан кейін ол таңқурай түсті он сомды алып Сашаға жаңа жейде ал деп берді. Қоңырауды күтпей, журналды ұмытып, ол сыныптан шығып кетіп қалды. Оқушылар бұл туралы ешкімге айтпауға келісті. Барлығы мейірімді, ашуланшақ мұғалімді жақсы көрді. Ол әрқашан әділ және бай не кедей ата-аналардың балалары деп бөлмей, балаларға бірдей қарады. Ол қабілеттілерді мақтап, артта қалған оқушыларды алға тартуға тырысты. Бұл оқиға тек қазіргі уақытта ғана студенттердің бірінің естеліктерінен белгілі болды.
Өскемендегі қалалық училищенің 140 жылдығына орай (III бөлім).
Қалалық училищеде тағы бір діни қызметкер – Александр Павлович Сосунов жұмыс істеді. 31 жыл бойы ол қала мектептерінде Құдай заңын оқытты. Ол Троица ғибадатханасында қызмет етті, онда болып жатқан барлық оқиғаларды егжей-тегжейлі баяндайтын шежіре жүргізді. Шәкірттерімен қарым-қатынасында ол мейірімді, ашуланбайтын, жақсы уағызшы болды. Барлығы оған құрметпен қарады. Білімді, белсенді адам болды. Оның екі сүйіп айналысатын ісі болды – метеорология және археология. 40 жыл бойы бойы ол метеорологиялық бақылаулар жүргізді. Семей Географиялық қоғамының кіші бөлімінің мұражайына А.К. Сосунов тапқан көптеген көне заттар табыс етілді.
Училищедегі өмір қызықсыз болған жоқ. Оқушылар орыс тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Александр Иванович Седельниковтың жетекшілігімен спектакльдер қойды.
Көптеген қала тұрғындарына заңгер және қайырымдылық қоғамының жетекшісі А.В. Дагаев ұйымдастырған "Колос күні" ұнады. А.В. Дагаевтың жетекшілігімен қалалық училищенің сыныптарының бірінде барлық ниет білдірушілер бидай сабақтарынан кішкентай гүл шоқтарын шығарумен айналысты. Келесі күні қаражат жинаушылар (екі қалалық училищенің оқушылары) «Қордағы отбасыларға қайырымдылық жаса» деген қолтаңбасы бар кружкалар мен плакаттар алып, көшеге шықты.
1914 жылы қалада бірінші дүниежүзілік соғыс майданында жараланғандар мен асыраушыларсыз қалған отбасылар пайда болды. Олардың пайдасына қаражат жиналды. Оқушыларсебеттерін алып қаланың әр жеріне шашырап кетті. Күн соңында әр жолаушының кеудесінде бидай сабақтарынан жасалған гүл шоқтары тіркеліп тұрды. Өте үлкен табыс жиналды - 618 сом 58 тиын, кішкентай және кедей қала үшін бұл үлкен сома болды.
1916 жылы қалалық училищеде "Скаут" ұйымы құрылды. Оның қызметі әскери дайындық пен скауттардың физикалық дамуына бағытталған болатын. Сол кезде өте танымал "Сокольская" гимнастикасы оқытылды. Фельдфебельдер мен отставкадағы бір прапорщик скауттарды оқытты. Ақпан төңкерісінен кейін "Скаут" ұйымы бірден жұмысын тоқтатты. 1916 жылы сәуірде оны қайта қалпына келтіру әрекеті болды, бірақ бұл идеяны совдеп қолдамады.
Азаматтық соғыстың қайғылы оқиғаларынан кейін мұғалімдердің тағдыры әртүрлі болды. Біз тек жергілікті қарт адамдардың естеліктерінде және мұражай құжаттарында сақталған мәліметтерді ғана білеміз. 1918 және 1920 жылдары екі заң оқытушылары – протоирей Сергий Феноменов пен протоирей Александр Владимирович Дагаев атылды. 1937 жылы сызу және сурет салу пәнінің мұғалімі Цибенко Александр Сидорович қуғын-сүргінге ұшырады. Қайтыс болғаннан кейін ғана оның есімі ақталды. Оның ең жақын досы – Александр Мелентьевич Волковтың тағдыры мүлдем басқаша болды. Томск мұғалімдер институтын бітірген қалалық мектептің түлегі ол көптеген жылдар бойы қала мектептерінде жұмыс істеді. 1920 жылдардың басында ол туған қаласынан кетіп, кейіннен әйгілі жазушы болды. Қазір бәріміз оны, ең алдымен, әйгілі «Изумруд қаласының сиқыршысы» бестселлерінің авторы ретінде білеміз.
Орыс тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Александр Иванович Седельников туралы айтылды. Ол көркемөнерпаздардың талантты ұйымдастырушысы болды. Бірде-бір мереке оның оқушылармен бірге дайындаған драмалық қойылымдарсыз, декламацияларсыз өткен жоқ. Ол өзі театрландырылған қойылымдарға шағын пьесалар жазды. Кейінірек ол педтехникумда жұмыс істеді, сонымен қатар көптеген оқушыларды драма үйірмесіне әкелді. 1948 жылы Александр Иванович зайыбы Мариинск училищесінде математика пәнінің мұғалімі Клавдия Николаевнамен бірге 40 жылдық мерейтойын атап өтті. Олар сол кезде Черемшан мектебінде жұмыс істеді. Оларды тәжірибелі мұғалімдер, қамқор тәлімгерлер ретінде мектеп оқушылары мен ауылдың барлық тұрғындары құрметтеді. Қарт шағына дейін Александр Иванович Өскемен кооперативтік техникумында орыс тілінен сабақ берді.
Өскемендегі қалалық училищенің 140 жылдығына орай (IV бөлім).
Қалалық училище оқушыларының тағдыры қала тарихы үшін өте маңызды болып табылады, өйткені олар да қала тарихында өз іздерін қалдырды. Тағы да біз мұражай коллекциясына жүгінеміз.
Біз Петр Филиппович Столбов туралы айтқан болатынбыз, ол училищеге 1886 жылы түсті. 1894 жылы бітіргеннен кейін ол Қалалық Думаның кеңсесіне қабылданды. Оны «біртума» деп атауға болады – оның қызметі соншалықты дарынды және алуан түрлі болды.
Ол қаланың ең маңызды таптары бірінің мәселелерімен айналысатын буржуазиялық Думаның тұрақты мүшесі болды. Оның дарыны Халық Үйінің (бұрынғы драма театрының ғимараты) құрылысы кезінде айқын көрінді. Ол нысанның барлық сызбаларын орындады, әрі өзі басқарған құрылыс шығындарының сметасын жасады. Ғимарат салынғаннан кейін оған қалалық кітапханаға арналған бөлмені жабдықтаумен айналысу ұсынылды. Қызметте және қоғамдық істерде жұмыс істегеніне қарамастан, Петр білімін жалғастырды, бухгалтерлік және арнайы сауда есеп айырысу курстарында оқыды. Бұл мамандық оған пайдалы болды. Барлық еңбек қызметі Совдеп Азық-түлік бөлімінде және Өскемен банкі салаларында өтті. Петр Филиппович 1951 жылға дейін сәтті жұмыс істеді.
Оның әрдайым жылы шыраймен еске алатын училищедегі ең жақсы достары Дмитрий Щеглов пен Василий Бобров болды. Дмитрий училищені бітіргеннен кейін Құлжа қаласына моңғол және қытай тілдерінен аудармашы болып оқуға кетті. Василий Мәскеуге кетті, онда ол Строганов өнер мектебінде оқыды, табысты сәулетші болды. Конкурстардың бірінде жеңіске жетіп, ол Қиыр Шығыста сауда павильондарын салды. А.Н. Седельниковтың біздің аймаққа жасаған экспедициясына қатысып, көп сурет түсіріп, әрі сурет те салған. «Россия. Полное географическое описание нашего Отечества. Киргизский край» күрделі жұмысында оның суреттерінде біздің облыстың табиғаты бейнеленген. 1917 жылы Мәскеуде Василий Бобровтың көркем фотосуреттері бар «Сібір Алтай» почта карталарының сериясы шықты.
Жақын достардың тағы бір үштігін атауға болады: Иван Кайгородцев, Алексей Молодов, Павел Рябов. Олар алғашқы жастар социал-демократиялық үйірмесінің ұйымдастырушылары ретінде танымал. Рябов пен Кайгородцев училищеден кейін Омбы мұғалімдер семинариясында оқыды. Олардың революциялық идеяларының басты шабытшысы Иван Кайгородцев болды. Достары оны "Кай"деп атады. Жазда демалысқа қалаға келіп, олар айналасына жастарды жинап, халық, билік, әділеттілік туралы өздерін толғандыратын сұрақтарын талқылады. Жазда Павел Рябов Алексей Молодовпен бірге округ бастығы Казанцевтің кеңсесңне шақырылды. Қала күзеті оларды уездік полиция бөліміне (облыстық тарихи-өлкетану мұражайының ғимараты) алып келді, оларды алдымен пристав Лукин қабылдады.
Ол жастардың әрекеттегі мемлекеттік жүйені құлатуға бағытталған іс-әрекеттері туралы не білетіні туралы ұзақ уақыт бойы тергеді. Ол айқайлап, аяғымен жер теуіп, жастарды қорқытпақ болды. Жастардан ештеңе таппаған Лукин оларды округ бастығы Казанцевтің кеңсесіне сүйреп апарды. Казанцев оларға ұрыспады, қорқытпады, бірақ олардың халық туралы, әділетсіздік туралы ойлары оған түсінікті екендігі туралы сүйіспеншілікпен айтты. Екі сағат бойы ақиқат жолына нұсқау беріп, соңында бәрібір сөзін қауіп төндіріп аяқтады: «Мен сендерге ескерттім!».
Үйірмелердің бұл шағын тобы қала жастары арасында өзінің тәуелсіз мінез-құлқымен, әңгімелерімен, жас қазақтармен тығыз достығымен өте танымал болды. 1911 жылы Павел Рябов жас мұғалім, осы үйірменің мүшесі, Олимпиада Ивановаға үйленді. Олар бірге Мәскеуге кетті. 1942 жылы олар Мәскеуден Катонқарағайға келді, онда Олимпиаданың әпкесі Клавдия тұрды. Олар ауыл мектебінде жұмыс істеді. Павел Иванович Рябов Өскемен мектептерінде де жұмыс істеді. Содан кейін Алматыға кетті.
Иван Федорович Кайгородцев қалада тұрып, жұмыс істеді. Көптеген жылдар бойы халыққа білім беру бөлімін басқарды. Оның зайыбы Ирина Яковлевна Азаматтық соғысы жылдарында кедей отбасылардан шыққан балаларға арналған балабақшаны басқарды.
Алексей Петрович Молодов зайыбы Мария Яковлевнамен бірге Барнаулға барып, инженер болып жұмыс істеді. Олардың ұлы Герман Ұлы Отан соғысы майданында қаза тапты. Қайтыс болғаннан кейін оған Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.
Фотосуреттердің бірінде 1910 жылы қалалық фотограф қалалық училищенің оқушылары мен мұғалімдерін түсірген. Әрине, біреу таныс фамилияны кездестіре алады: Андреев, Татюнников Алексей, Струин Василий, Нетунаев Леонид, Щеглов Иосиф, Изотов Василий, Генин Иван, Касьянов Иван, Тарасов Сергей, Муравьев Владимир, Козловский Виктор, Буторин, Алейников, Степанов Илларион, Щеглов Виктор, Мухин Иван, Конторез Василий, Табаков Иосиф, Ларионов К., Пискунов Николай, Шадрин А., Горлов Пантелеймон, Антропов Тимофей, Колмаков Петр, Студеникин Петр, Черешков Мефодий, Щеглов И., Тимофеев Василий, Подойников А., Бородин Иван, Шмурыгин Гаврила, Бирзиков Филипп, Проскуряков, Андреев, Барсуков Николай, Литвинов, Егоров Алексей, Абаринов Иван. Олармен бірге мұғалімдер: Седельников Александр Иванович, Молодов Иван Лукич, Соколов Александр Александрович, Шкарпетин Владимир Лукич.
Өскемендегі қалалық училищенің 140 жылдығына орай (V бөлім).
Қаланың ескі тұрғындары ең көне ұстаз Герман Георгиевич Новиковты еске жақсы сақтаған. Белоусов бастауыш мектебінен кейін Герман қабылдау емтиханынан өтіп, қалалық училищеге түсті. Оның анасы Мария Тимофеевна ұлын кем дегенде ауыл жазушысы ретінде оқып шығуын армандады. Ол мұғалім болады деп ойламаған. 1907 жылы мектепті бітірген Герман бастауыш сынып мұғалімі оқуына емтихандарды сәтті тапсырды. Еңбек жолын Шүлбі кентінде ауыл мұғалімі болып бастаған. 1920 жылдан бастап қала мектептерінде жұмыс істеді. Ол өмірінің жарты ғасырын балаларға арнады, олардың көпшілігі ғалымдар, тәрбиешілер, дәрігерлер, жұмысшылар болып шықты.
Училищеде оқып жүргенде Герман Георгиевич Александр Волковпен, Никандр Петровскиймен, кейіннен «Орыс жеке есімдерінің сөздігінің» авторы, әйгілі жазушы, училище романдарының авторы, "Алтай алтын" трестінің бас механигі, содан кейін Барнаулдағы ірі зауыттың бас конструкторы болған Виктор Костюринмен (қала басшысының ұлы) дос болды.
Евгений Студеникин қалалық училищені бітіріп, кейін Омбы тау-кен училищесінде оқып, 1894 жылдан бастап қаламызда пошта қызметкері болып жұмыс істей бастады. 1919 жылы пошта бөліміне қызмет етуінің 25 жылдығына байланысты әріптестері оны былай деп құттықтады: "Құрметті Евгений Петрович! Сіз адал және қажымас жұмысшы ретінде бізге қатал да, әрі шыншыл басшы, мұғалім және қажет болған кезде мейірімді және жанашыр жолдас бола алдыңыз". Е. П. Студеникин осы уақытта қалалық пошта-телеграфы кеңсесінің бастығы болған. 24 адам құттықтауға қол қойды, олар бастшығы, тәлімгері, досы, жай ғана жақсы адам үшін өте жылы сөздер таба білді.
Олардың арасында көптеген жылдар бойы қалалық пошта-телеграф кеңсесінде телеграфшы болып жұмыс істеген Михаил Дегтяревтің тегі де бар. Олардың өмірбаяны да ұқсас. Михаил Андреевич қалалық училищеден кейін Омбыда оқып, қалаға телеграф станциясында жұмыс істеуге келді. Көп ұзамай аға телеграфшы болды. Оның үйі собор аллеясының соңында (Қ. Қайсенов көшесі) канал жағалауында тұрды және басқа үйлердің арасында үлкен бақшасымен ерекшеленді.
Михаил Андреевич бау-бақшамен айналысуды ұнататын, ол алма ағаштарының бірнеше түрін өсірген, олардың бірі әйелінің атымен "Галина" деп аталған. Бұл алма сорты Сібірдің ауылшаруашылық көрмелерінің бірінде атап өтілді. Зейнеткерлікке шыққаннан кейін ол бос отыра алмады, өз бақшасында метеостанция ашып, қаладағы ауа-райын бақылап отырды.
1899 жылы қалалық училищені Иван Анисимович Струнин бітіріп, кейін Семей мұғалімдер семинариясында оқыды. Зырян қаласында, Украинкада, Бұқтырма ауылында мұғалім болып жұмыс істеді. Фотосуретке түсіру оның өмір бойы құмарлығына айналды. Оның фотосуретінде Зырян, Украинка, Бұқтырма-табиғат, адамдар, балалар отырған бар мектеп сыныптары, біздің өлкеміздің керемет тарихы бейнеленген.
1914 жылғы қалалық училищенің түлегі Михаил Владимирович Горохов кәсіби фотограф болды. 1920 жылдан 1932 жылға дейін Өскеменде тұрып, «Прииртышский коммунар» газетінде жұмыс істеді. Оның 290 – нан астам фотосуреті қаладағы маңызды оқиғаларды бейнелейді: көпірлердің құрылысы, трамвай желілерін салу, жолдар салу және жаңа көшелер мен шағын аудандардың пайда болуы, УКГЭС құрылысы, 1930 жылдардағы жаппай су тасқыны, жаңа дүкендердің ашылуы, қала көшелеріндегі тұрғындардың суреттері.
Егоров Николай Федорович 1909 жылы училищені бітіріп, почта-телеграф кеңсесінде телеграфшы болып жұмыс істеді. 1916 жылы Бірінші дүниежүзілік соғыс майданына жолданды. Онда 1917 жылы ол РСДРП қатарына қосылды. 1918 жылғы 5 қаңтарда Құрылтай жиналысының отырысына қатысты.
1916 жылы училищенің тағы бір топ түлектері бітіріп шықты. Бұл революциялық оқиғалар әсер етпеген соңғы түлектер болды, бірақ олардың көпшілігінің өмірінде ревлюция шешуші рөл атқарды. Суретті қалалық фотограф Шайтанов түсірген. Екі арық түлектер қатары; Сорокин, Шиляев Петр, Сорокин, Чумаков, Захаров, Сороковтар, Александр Машуков, Горлов Константин, Петров Иван, Кириллов Валентин, Степанов Петр, Болпашин, Лупенко, Рязанов Владимир, Бергер Петр, Семенов Василий, Виноградов, Батеньков Андрей, Барсуков, Филиппов Тарас, Наволорский, Лях, Поздняков Александр, Шербаков Николай, Шиляев Константин, Негунаев, Собитов, Ищенко Алексей, Басов Виктор, Подойников Александр, Лебедев Зосима, Тимофеев Петр. Мұғалімдер: Шкарпетин В. Л., Цыбенко А. С., Попов К. М., Волков А. М., Д. Лубомудров, Балкяшин, Дагаев В. А., Дагаев Н. В., Козлов А.А., Кусков П. Я., Сидельников Н. И.
Кейбір студенттердің тағдыры белгілі. Александр Иванович Машуков-Қызыл гвардия комиссары, ақтармен атылған. Горлов Константин-ақ армияның офицері, Қызыл Армияның қаланы азат етуі кезінде атылған. Петров Иван арнайы мақсаттағы бөлімдердің командирі болған. Андрей Батенков мектепті бітіргеннен кейін бірден майданға өз еркімен кетіп, бірінші шайқаста қаза тапты. Щербаков Николай Тимирязев ауылшаруашылық академиясын бітірген. Нечунаев қалалық әскери комиссариатта қызмет етті. Ищенко Алексей байланыс жүйесінде жұмыс істеді. Виктор Басов, дарынды суретші Свердловскіге кетті. Тимофеев Петр Селиверстович Ұлы Отан соғысында шайқасып, Берлинді басып алу кезінде қайтыс болды.
Лебедев Зосима Алексеевич училищені бітіргеннен кейін қалалық почта-телеграф кеңсесіне оқуға түсті. 1917 жылы сәуірде Омбы почта кеңсесіне ауыстырылды. 1925 жылы әскери қызметтен кейін ол қалаға оралды. Түсті металлургияда жұмыс істеді.
Белгілі жазушы училище түлегі Дмитрий Черепанов болды. Оның «Ветер в лицо» әңгімесінің басты кейіпкері Артем Берестов бойында көп мінез жинақталған тұлға болып табылады. Оның бейнесінде ажырамас үш достың кейіпкерлерінің ерекшеліктері жиналған: Д. Черепанов, Э.Дмитриев, И. Филиппов.
Петр Степанович Ворогушин, училищенің түлегі, қала мектептерінде биологиядан сабақ берді. Даниил Ильич Горохов, Антон Иванович Лях - бұлардың барлығы өз өмірін педагогикалық қызметке арнады.
Кез-келген қаланың тарихы әрқашан адамдардың тағдырымен тығыз байланысты болады. Біз білген бұл адамдардың есімі қаламыздың тарихына енгізілді. Олар тағы жүз жылдан кейін де есте қалады, өйткені олардың бейнесі мұражай заттарында сақталады.
Кущ Г.А.