«Алаша — өрнекке айналған халық шежіресі»

 

  Алаша тоқу — ұлтымыздың жүрегінен жаралған, сан ғасырдың сарынын сақтаған ерекше өнер. Бұл жай ғана тұрмыстық зат емес, бұл — әр тал жіпке, әр өрнекке шебердің жанын, ананың мейірімін, даланың бояуын сіңірген ұлы мәдениет үлгісі. Түсті жүннен иірілген алашаның әрбір иірімі — бір тарих, әр өрнегі — бір ұлттың болмысы.

Қазақтың байырғы көшпелі тұрмысында алаша тек төсеніш болумен шектелмеген. Ол — сән, ол — салт, ол — шежіре. Киіз үйдің төрін көркейткен алаша — халқымыздың талғамы мен тазалығының айғағы. Әр өрнектің өзіндік мәні бар: мысалы, «қошқар мүйіз» — молшылықтың, «түйе табан» — берекенің, «су ізі» — өмірдің, қозғалыстың, ұрпақ жалғастығының нышаны саналған.

Алаша тоқу — тек әйелдердің еңбегі ғана емес, тұтас отбасының, тіпті рудың рухани өмірінің бір көрінісі болған. Күзде қырқылған қой жүнін тазалап, жуып, сабап, иіру — үлкен мереке іспетті. Әжелер мен аналар түрлі өсімдік пен минералдан табиғи бояу жасап, жүнді бояйтын. Қызыл — оттың, сары — күннің, көк — аспанның, жасыл — даланың түсі ретінде халықтың табиғатпен байланысын білдірді.

Алашаның әр жібі — ұрпақ сабақтастығын білдіретін символ. Әрбір тоқымада қолдың жылуы, жүректің лебі бар. Кей өңірлерде алаша жас келіннің жасауына міндетті түрде қосылған, өйткені ол — «отбасының берекесін сақтайтын бұйым» деп сенген.

Қолөнер шеберлері үшін алаша тоқу — өнер ғана емес, өмір философиясы. Әр өрнек — сөз, әр түс — ой, әр қатар — өмірдің бір кезеңі. Сондықтан да алаша — қазақтың үнсіз сөйлейтін кітабы, жібімен жазылған тарихы.

Музей қорында Шығыс Қазақстан өңіріне тән он шақты алаша топтамасы сақтаулы. Бұл туындылардың әрқайсысы өз дәуірінің қолөнер мектебін, жергілікті шеберлердің талғамын, бояу мәдениетін айғақтайды. Шығыс қазақстандық алашаларға көбіне табиғи ашық түстер, ұсақ геометриялық өрнектер және ерекше үйлесім тән. Олар аймақтың табиғаты мен тұрмыс-салтын, шебердің дүниетанымын айқын көрсетеді.

Бүгінде алаша тоқу өнерін жаңғырту — тек ескі дәстүрді сақтау емес, халқымыздың рухани тұтастығын нығайту, ұлттық кодты келер ұрпаққа жеткізу. Қазіргі заманда да бұл өнер жаңаша сипат алып, заманауи интерьерде, сәнде, киім дизайнында қолданыла бастады. Бірақ оның түпкі мәні өзгермейді — ол бәрібір жүректен шыққан өрнек, ұлттың жанының айнасы.

 

Сабырбаева Б.С.

 экскурсиялық және бұқаралық

жұмыстар бөлімі меңгерушісі